Echo

Oorspronkelijk was de begraafplaats een landgoed dat hoorde bij de buitenplaats Rhijnhof. Aan de Rijn staat nog steeds het 18de eeuwse Huis Rhijnhof. In 1910 is het landgoed een officiële begraafplaats geworden. Daarna zijn er uitbreidingen geweest en is er bij de entree een nieuw gedeelte aangelegd.
Voor de ronde vijver bij de entree van Rhijnhof is het beeld Echo ontworpen. Het beeld staat op het eindpunt van de as die vanaf het landhuis aan de Rijn, via de Rotonde met de monumentale beukenboom en de familiegraven, naar de vijver loopt. Deze as verbindt het oude en het nieuwe deel van Rhijnhof met elkaar. De sculptuur is geïnspireerd op de prielen, theehuizen en volières die in de 18de eeuw vaak onderdeel waren van een landgoed. Ranke witte pijlers dragen een (geodetische) koepel die opgebouwd is uit driehoeken. De constructie tekent zich af tegen de groene omgeving als een imaginair paviljoen dat heden en verleden met elkaar verenigt.

Adres

Wijken voor Kunst Leiden organiseerde in de periode 2009-2015 kunstprojecten in wijken die in verandering zijn. De Slaaghwijk in Leiden is zo’n buurt. Een ‘probleemwijk’, waar op veel fronten wordt getracht de wijk sterker te maken. In samenwerking met kunstenaars Fleur van den berg en Merijn Tinga heb ik de kunstvisie VIAVIA ontwikkeld voor de Slaaghwijk. Kernbegrippen waren oriëntatie en identiteit. Het is een wijk waar je je weg moeilijk kunt vinden door de monotone stedenbouwkundige opzet, waar weinig betrokkenheid is met de woonomgeving die ooit met goede bedoelingen is opgezet.
In de uitwerking van VIAVIA heb ik het voorstel ADRES gemaakt met als vraagstelling: waar ben ik? De wijk is heel groen, de flatgebouwen staan als het ware in een park, maar de straatnaamaanduiding en nummering zijn erg onduidelijk. Daarnaast zijn de flats moeilijk van elkaar te onderscheiden. Daarom heb ik elk gebouw een eigen naam gegeven. Deze zijn afkomstig van de straatnamen: roofvogelnamen zoals de sperwer, de havik, de condor en de kraai. Deze namen en/of het geluid van de vogels worden in het latijn op de daken geplaatst, zodat de plek waar je woont of waar je moet zijn herkenbaar wordt. Tegelijkertijd ontstaat er een dak landschap van teksten dat zich tegen de lucht aftekent.

Vervlogen

Vervlogen is een installatie over de dood.
Aan de rand van Leiden ligt begraafplaats Rhijnhof, een groene oase voor de doden. Sinds 1910 worden op Rhijnhof mensen begraven en iedere tien, twintig jaar worden graven geruimd. Hoeveel mensen zijn hier ooit begraven? Hoeveel zijn er nog? Waar zijn hun zielen gebleven, worden zij nog herinnerd of zijn ze vervaagd?
De installatie Vervlogen gaat over de kringloop van leven en dood, over de concrete en metaforische rol van de natuur daarin. Met het leven van het klein koolwitje (Pieris rapae), ook een passant op Rhijnhof, als uitgangspunt. Dit vlindertje doorloopt razendsnel generaties, wel twee tot vier per jaar.
In een vitrine wordt verteld over het klein koolwitje, liggen de statistieken van de dolende zielen, grafboeken en geprepareerde vlinders. Achter de vitrine is op een groene wand het gedicht ‘Het onbehouwen beeld’ van Michael Zeeman te lezen. In de grote zaal van Scheltema verschijnen de koolwitjes als ongrijpbare lichtvlekken met trillende vleugels op de 9 meter lange muur.

Zebra

Oldershove is een wooncomplex bestaande uit een verzorgingshuis en zelfstandige huur- en koopwoningen voor senioren. De binnentuin van Oldershove is volgens een strak stramien aangelegd. Vanaf het gebouw loopt een rechte zichtlijn de tuin in. De Zebra (5 x 11 meter) ligt in deze zichtlijn omzoomd door een carré van leilindes. Op deze plek zijn bij opgravingen resten gevonden van een Romeinse boerderij. De Zebrafontein is geïnspireerd op mozaïekvloeren uit die tijd. De vloer bestaat uit zwarte en witte granieten platen. Elke streep is vijf meter lang en een meter breed. In de natuursteen zijn fonteinsproeiers geplaatst die volgens een steeds wisselend ritme water sproeien. Alsof de sproeiers over de Zebra heen en weer dansen en springen, hinkelen en huppelen. Een vloer vol leven en beweging.

Vlinderraam

Oldershove is een wooncomplex, bestaande uit een verzorgingshuis en zelfstandige appartementen voor senioren. In de hal van de appartementen, grenzend aan een vide, bestaat de entree uit een hoge glasgevel met uitzicht op de verzamelplaats voor containers en de autolift. De gevel, circa 6 meter hoog en 3 meter breed, is verdeeld in langwerpige segmenten met een deur in het midden. De verdeling van de kozijnen is beeldbepalend en statisch. Als contrast zijn tussen het glas sterk uitvergrootte transparante afbeeldingen van vlinders aangebracht. De vlinders lijken tegen het glas aan te vliegen of er aan vast te kleven. Door de kleine vlinders extreem groot te presenteren worden het bijna beesten. Elk detail is te zien. Het zijn prachtige insecten met mooie kleuren, maar door de uitvergroting komen ze op je af en krijgen ze een andere betekenis. De vlinder staat symbool voor levenscyclus en de verandering, ze ontpopt zich van rups tot vlinder, een fascinerend proces. De vlinders fladderen over de ramen en geven deze plek een nieuw uitzicht.

Het Dwarse Bomenbos

Langs een dijk met een doorgaande weg, grenzend aan het agrarische landschap van de Ooijpolder en een bosrand met populieren ligt een stukje weiland van zo’n 250 meter lang en 25 meter breed. Eigenlijk een rand langs het fietspad. Ooit was hier een buurtschap en in de oorlog is er hevig gevochten. Het is een plek om even stil te staan, het landschap op je in te laten werken om daarna je weg te vervolgen. Meer een zichtlocatie dan een verblijfsplek. De opdracht was om een kunstwerk te maken bestaande uit landschappelijke elementen. Mijn voorstel was om hier een geconcentreerde tot de verbeelding sprekende plek van te maken. De solitaire boom of het bosje zijn kenmerkend voor het lege, agrarische landschap. De aangrenzende bosrand wordt doorgezet in het weiland, zodat er een eenheid ontstaat maar ook een contrast. Op het weiland worden dode bomen ‘geplant’. Zij gaan een tweede leven als ‘staand hout’ tegemoet: onderdeel van een biotoop van dood hout, een sculptuurbos in de polder. Dode bomen hebben vaak prachtige vormen omdat ze door het proces van vergankelijkheid hun schors en takken zijn kwijtgeraakt. Deze bomen staan als een excentrieke bosformatie in het weiland, als een echo van de bosrand.

Passage

Vensterschool Koorenspoor bestaat uit een aantal gebouwen, waarin de basisschool, het kinderdagverblijf en een kantoor voor het management zijn gehuisvest. De gebouwen worden onderling verbonden door een droogloop van 140 meter lang: een houten dak, gedragen door stalen kolommen. Deze droogloop staat op het schoolplein waar de kinderen spelen. Het is een functioneel element, maar wordt ook gebruikt in het spel. Het idee met dit werk is om ‘de blik omhoog te richten’. In het dak van de droogloop zijn om de drie meter transparante glazen panelen met fragmenten van de wereldkaart geplaatst. Door de glazen vensters heen zie je de wolken, de vogels, de vliegtuigen, maar ook delen van de wereldkaart. Het zonlicht projecteert de plattegronden als kleurvlekken op de grond. Op een speelse manier wordt de verbeelding van de kinderen gestimuleerd en worden zij zich bewust deel te zijn van een groter geheel.

Extreem weer aan zee

In 2004 organiseerde Stroom ‘De Zee, het Strand en de Haven’. Vanuit allerlei disciplines werd de betekenis van de zee als openbare ruimte onderzocht. Tegelijkertijd werd de Noordzeecultuur in beeld gebracht: zeereisjes, kunstenaarsbijdragen en architectuurworkshops waren hier onderdeel van. 1001 ‘begrippen’ rondom de Noordzee werden verzameld in een boek: de Enseaclopaedia.
Naar aanleiding van een foto uit 1963 waarop ik samen met familie op de bevroren Noordzee sta is het project ‘Extreem weer aan zee’ bedacht en uitgevoerd. De zee en het weer zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het idee was herinneringen aan extreem weer in beeld te brengen om zo een deel van het geheugen van de kust te visualiseren. In samenwerking met de Haagsche Courant zijn oproepen geplaatst waarin het publiek werd gevraagd foto’s en verhalen van extreem weer aan zee in te sturen. Ook zijn er vele ansichtkaarten verspreid met de oproep. Er kwamen rond 60 inzendingen binnen. Storm, ijs, wind en soms hitte. Met het oog op de dreigende klimaatverandering zijn deskundigen van het KNMI en Rijkswaterstaat geïnterviewd over de toekomst van de kust en het klimaat. Laat deze fotocollectie een toekomstbeeld zien of juist niet? De geselecteerde foto’s zijn afgedrukt op een affiche (ontwerp Roosje Klap). De bijbehorende verhalen en de teksten over het project, de kust en het klimaat staan op de achterzijde. Maar die bevroren Noordzee komt niet meer terug.
Meer info: Stroom

Hoog Land

Veenendaal is laag gelegen in de Gelderse vallei tussen twee heuvellandschappen. Bij zware regenval lopen sommige achtertuinen vol met water. Dragonder Oost is een nieuw te bouwen wijk in het veenlandschap dat grenst aan de gemeente Veenendaal. Het voorstel is om in de wijk een andere beleving van het (stedelijk) landschap tot stand te brengen. Niet op de grond, maar juist erboven. Op diverse plekken in de wijk worden houten loopbruggen gebouwd, voor 1 of meer personen, waar je even kunt verblijven. Naast de bruggen worden inheemse bomen, zoals de els, aangeplant. Er ontstaan fragmenten van een landschap op poten: nooit stond je zo dicht bij het gebladerte van een boomkruin, even opgetild uit de moerassige bodem.

De Pompoenkas

In de Hortus botanicus is een kleine kas (1.95 x 1.95 x 1.95m) geplaatst. Hij staat in de buurt van de grote kassen, maar toch solitair. In de kas groeit één pompoen: de Rouge Vif d’Etampes, ofwel Cinderellapompoen. In de Hortus zijn alle planten voorzien van een naambordje in het latijn. Hier schuilt een wereld van kennis achter die voor de bezoeker niet zichtbaar is. In de Pompoenkas gebeurt het omgekeerde. De glazen ruiten van de kas zijn voorzien van teksten met wetenswaardigheden over de pompoen zoals groei- en bloeiwijze, recepten, oorsprong et cetera. Aan het eind van het seizoen woekert de pompoen door de kas. Het is een kas voor één plant, omringd door een structuur van tekst, als een driedimensionaal plaatjesboek.
(de Pompoenkas is opgenomen in de collectie van Museum de Lakenhal, Leiden)
In 2020 is de Pompoenkas weer een seizoen te gast geweest in de Hortus botanicus in Leiden. Nu in de groentetuin van de Hortus. Er zijn twee grote pompoenen geoogst waar de kok van het Hortusrestaurant heerlijke soep van heeft gekookt.

Euphony

Het monumentale trappenhuis kenmerkt zich door brede houten trappen, vloerpatronen in zwart-witte natuursteen en een grote glas-in-lood koepel waar het licht doorheen komt. Een indrukwekkende ruimte die op zichzelf al prachtig is. De koepel doet denken aan een reusachtige vogelkooi. Door Euphony, het geluid van tsjilpende vogels gaat de koepel leven en komt de buitenwereld binnen. De aandacht gaat naar de ruimtelijkheid van de architectuur, het kunstwerk is om je heen, maar niet zichtbaar.
Euphony is opgenomen in de collectie van Museum de Lakenhal.

Oogappel

Kunstwerk in een oude boomgaard in Zwalm. De zestig appelbomen dragen nog nauwelijks vrucht; zij hebben hun langste tijd gehad. Hun takken zijn broos en breken daardoor makkelijk af.
In elke boom hangt een meisjesjurk van transparante, oranje katoen. De jurkjes wiegen in de wind. De boomgaard is nog een keer tot leven gewekt.

Gonepteryx-cleopatra-01

Gonepteryx-cleopatra-02

Gonepteryx-cleopatra-04

Gonepteryx-cleopatra-03

Gonepterix cleopatra

Vedute nodigt kunstenaars en architecten uit om hun ideeën over ruimte te verbeelden in een manuscript met een vaste maat van 44 x 32 x 7 cm. Zo bouwt Vedute een bibliotheek op met visuele uitspraken over ruimte.
Het manuscript Gonepteryx cleopatra (nr. 100) is gemaakt in het kader van een deelproject Ruimte en Kleur, waarvoor een twintigtal kunstenaars en architecten is uitgenodigd door curator Jetteke Bolten.
Het werk bestaat uit een lade/vlinderkast van hout, waarin achter glas geel/oranje vlinders (Gonepteryx cleopatra) zijn opgeprikt. De lade wordt opgeborgen in een foedraal. Ooit vlogen de vlinders in een vrije ruimte, fladderend van bloem naar bloem.

‘Beschrijving: mannetje heeft op bovenzijde een opvallend groot oranje veld op het grootste deel van de voorvleugel, ontbreekt bij het vrouwtje, dat lichtgroen is en met het vrouwtje van de Citroenvlinder kan worden verward.
Voorkomen: bermen en licht beboste terreinen.
Vliegtijd: een generatie van februari tot augustus.
Verspreiding: Zuid-Europa van Spanje tot Joegoslavië.’
(bron: John Feltwell, Brian Hargraves, Vlinders, Thieme, Baarn, 1993)

Fotografie: Tonny de Rover

Zie ook Vedute.

Sproei!

Sproei! is een waterlabyrint van circa 20 meter doorsnede, gemaakt van gepigmenteerd beton. Op verschillende plekken in het labyrint zijn bronzen vazen geplaatst, die water sproeien. De vorm van het labyrint is afkomstig uit het boek Hortorum Formae van Vredeman de Vries uit 1587. De vazen zijn geïnspireerd op de eerste vorm van een gieter uit circa 1473. Toentertijd werden gieters van klei gemaakt. Het waren vazen met gaatjes in hun buik, waar het water uitsproeit. Zo ook de bronzen vazen in Sproei! Op vaste tijden, als een klok, worden de vazen vol water gepompt. Het water stroomt door de gaatjes naar buiten, waardoor het water in het labyrint in beweging wordt gezet. Na enige tijd zijn de vazen leeggelopen en is de stilte teruggekeerd.

Stille wateren

Rottemeren is een recreatiegebied in Zuid-Holland vlakbij Rotterdam. In het gebied ligt het Hoge Bergse Bos, dat ontstaan is door een aantal puinstortheuvels om te vormen voor recreatie: een mountainbikeheuvel, een skiheuvel en een middenheuvel met vervuild slib. Rondom deze laatste is een waterpartij aangelegd waarvoor het plan Stille wateren is ontwikkeld. Het plan was in oorsprong uitgebreider dan uiteindelijk gerealiseerd. Het voorzag in een vlindereiland, een moeras, een vijftal bruggen, een fontein een waterbeeld, een waterval en een beplantingsplan. De waterpartij was opgedeeld in een vijftal sferen, van contemplatief tot levendig of sensueel, die elk een eigen brug en/of een beeld zouden krijgen. Drie bruggen, de fontein, het waterbeeld en het moeras zijn gerealiseerd. Bij twee bruggen liggen de fontein en het waterbeeld. Het idee was om een element van vertraging in te brengen, te midden van de sportieve recreatie. Daarom is een brugvorm ontworpen op basis van een trap. Hierop is gevarieerd per type brug. (overigens vinden de skaters de trappen een uitdaging!) De fontein bestaat uit zeven poppenkoppen die water sproeien, een levendig element; het waterbeeld is een gedekte tafel van beton en brons, een mysterieus element. Het moeras heeft een ontwikkeling doorgemaakt: de slootjes zijn gegraven om doorheen te kanoën, maar het moeras heeft zoveel vogels aangetrokken dat het nu een interessante biotoop voor vogelaars is geworden.
Actuele situatie 2024: Momenteel is het Hoge Bergse Bos volgroeid en een intensief gebruikt recreatiegebied geworden. In 2020 is de fontein weggehaald i.v.m. een mankement. Er is momenteel geen budget om deze te restaureren.

In ’t blauw

Het van der Helstplein is een levendige plek in de Pijp. Een plein, gemarkeerd en gedomineerd door beeldbepalende hoge platanen. Eigenlijk zijn de platanen al een sculptuur op zich. Vanuit dit idee en de wens om het plein functioneel en open te houden is het kunstwerk In ’t blauw ontwikkeld. Tussen de bomen is een ellips van blauwe stenen in de bestrating aangebracht. Daarin verzonken liggen 21 lampen die het plein
’s avonds aanlichten. Een eenvoudig beeld met groot effect, dat de ruimtelijke structuur van het plein op poëtische wijze versterkt. Afmeting plein: 45 x 15 meter
Actuele situatie 2024: Na ruim 30 jaar is het kunstwerk niet meer wat het was: veel minder zichtbaar door meer terrassen, verbleekte tegels, aantasting boomroosters, niet werkende lampen en te weinig onderhoud.

Au Revoir

De neogotische Posthoornkerk is in 1860 gebouwd naar het ontwerp van P.J.H. Cuypers. Een rijkelijk versierd gebouw, met grote aandacht voor details. Het gebouw is in 1989 van de sloop gered en op initiatief van Stichting de Posthoornkerk verbouwd door architectenbureau van Stigt. Sinds die tijd zijn er bedrijven gehuisvest. Het deel waar het altaar zich bevindt functioneert als zaal voor concerten en andere activiteiten. Rond het altaar zijn 5 nissen met aangetaste fresco’s. Stichting de Posthoornkerk wilde graag een kunstwerk om deze fresco’s aan het oog te onttrekken. Hiervoor is een vijftal monumentale ‘deuren’ ontworpen die de fresco’s afschermen. De buitenzijde van de deuren is in ultramarijn blauw geschilderd, de binnenzijde is van rood fluweel. De kleuren zijn ontleend aan de glas-in-loodramen erboven. De deuren kunnen gesloten worden dan wel op een kier staan. In de deuren bevinden zich op willekeurige plaatsen kleine openingen waardoor het altijd mogelijk is naar de fresco’s te gluren.