Patchwork Garden

Patchwork Garden

Patchwork Garden

Patchwork Garden

Patchwork Garden

Patchwork Garden

Patchwork Garden

Patchwork Garden

Patchwork Garden

Patchwork Garden

The Patchwork Garden

‘Le Prix du Jardin transposable’ is toegekend aan de Nederlandse inzending The Patchwork Garden van Annelies Dijkman en Lau Heemkskerk. Het is de prijs voor de tuin die de meeste inspiratie en mogelijkheden biedt aan de bezoekers om te gaan uitproberen in de eigen tuin.

‘Resilient garden’ is in 2023 het thema van het internationale tuinenfestival in Chaumont-sur-Loire. Klimaatveranderingen hebben een enorme impact op onze leefomgeving en ook op de tuin. De vraag is hoe en of een tuin veerkrachtig kan zijn in deze veranderende omstandigheden. The Patchwork Garden gaat uit van de weerbaarheid van de mens. Het is een zintuiglijke tuin, waar je de schoonheid van planten kunt ervaren, maar ook een functionele tuin, omdat alle planten eetbare delen hebben. Denk aan de bloem van de Oostindische kers, de bol van de tulp, of de zaden van de zonnebloem. In een landschappelijke structuur zijn de planten in een veelkleurig repeterend patroon neergezet. Het geheel oogt als een patchwork, waar elke plant een eigen vak heeft, en de bezoeker kan inzoomen op details. Een zelfvoorzienende plek, waar je voor jezelf kunt zorgen, maar ook een paradijs voor biodiversiteit, waar bijen en vlinders hun weg vinden.

Team: Annelies Dijkman, Lau Heemskerk
Met dank aan: Domaine de Chaumont-sur-Loire, Kwekerij de Ent, Kwekerij Ron, Leo Ruhe, Max Kroes, Regina de Haas, Frans Dekker, John Kroes, June Heemskerk, Xander Heemskerk

Meer info: Festival International des Jardins

De Puzzelstuk tuin

Met dank aan de gemeente Leiden.

Bewoners en locatie

Puzzelstuk is een woonzorgcomplex uit 2023 waar zestien autistische jongvolwassenen met een laag IQ of andere beperking wonen. Ze hebben een eigen studio, gezamenlijke woonkamers en delen een grote tuin rondom het gebouw. De groep is niet in staat zelfstandig te wonen en werken en heeft daarbij begeleiding en zorg nodig. Het doel is dat zij, ondanks hun beperkingen, deel kunnen uitmaken van onze samenleving.
Rondom het gebouw ligt een buitenruimte van ruim 1100 m2 die bestaat uit een voortuin en omsloten achtertuin.

Proces

Samen met de ouders is een lijst met wensen en randvoorwaarden gemaakt. Er werd een tuingroep opgericht die feedback gaf op het tuinontwerp. In eerste instantie is het ontwerp ingezet om fondsen en sponsoring te verwerven voor de uitvoering. Dit was succesvol, maar de ouders zelf hebben ook veel gedaan: planten in de grond gezet, de banken en pergola getimmerd.

Wensen en randvoorwaarden

Een ommetje maken, samen dingen doen… Het moet vooral een speelse, informele tuin worden, met slingerende paden, rolstoeltoegankelijk, een groen begroeid hek, aandacht voor biodiversiteit, een trampoline, kleurrijke beplanting, prikkelarm en een zo laag mogelijk onderhoudsniveau. Een tuin om te gebruiken.

Het ontwerp

De voortuin is beplant met schaduwplanten, solitaire heesters en bloeiende bomen. Een groen welkom. De achtertuin is het domein van de bewoners. Een slingerend pad van halfverharding verbindt de terrassen van de woonkamers met elkaar. Op de route kom je langs borders met groepen bloeiende planten, zitjes, een groot terras, een grasveldje, trampoline, een geurende kruidentuin, fruitbomen en moestuintafels. Er staan ook speelse elementen, zoals een ‘tuinhek voor J.’ (een bewoner in een rolstoel die dol is op deuren open en dicht doen) en een pergolagang. Het stalen hek rondom de tuin is begroeid met verschillende soorten klimplanten. Voor dit hek staan solitaire heesters losjes in de ruimte. De bomen en heesters geven de tuin structuur, hoogte en schaduw. Er zijn bloeiende meerstammige bomen geplant en laagstamfruitbomen waar de rolstoelers makkelijk bij kunnen. De borders bestaan uit grote plantvakken, met ‘stoere’ planten, makkelijk in onderhoud. Door de hele tuin zijn grote vakken met bodembedekkende planten aangelegd. De tuin is aantrekkelijk voor zowel de bewoners, als voor vogels en insecten.

Prikkelarm

Om prikkels van buiten te vermijden is het hek beplant met klimplanten, deels groenblijvend. De heesters aan beide zijden van het hek zijn bedoeld voor privacy, maar ook om de tuin op een natuurlijke manier op te nemen in de omgeving. De beplanting in de tuin is divers van kleur, maar door de grote plantvakken ontstaat een rustig beeld. Er staan geen objecten die geluid maken, zoals een fontein. Ook planten die teveel ‘wuiven’ zijn vermeden. Bewoners kunnen zich solitair terugtrekken in de tuin of juist de ander opzoeken.

Samen

Het zou prachtig zijn als de bewoners de tuin als verlengstuk van hun studio zien, een vrije plek waar ze zich terug kunnen trekken, maar ook de ontmoeting kunnen zoeken en samen gaan picknicken, tuinieren, appels plukken of gewoon lekker hangen.

De Borders

De Brug is een school voor speciaal, primair onderwijs waar aan kleine groepen les wordt gegeven. Rondom de school ligt een groen schoolplein, met onder anderen een moestuin en vijf plantenborders. Deze borders hebben nieuwe beplanting nodig. Samen met docent Mayke de Groot heb ik een participatieproject ontwikkeld waarbij de kinderen vanaf het begin bij het proces van herinrichting betrokken zijn en zo kennismaken met tuinieren en alles wat daarbij komt kijken. Zoals grondsoorten herkennen, zon- en schaduwplanten, insecten en biodiversiteit. Er is heel hard en vol enthousiasme gewerkt door een twaalftal leerlingen: oude beplanting weghalen, compost aanbrengen, planten uitkiezen, plantjes poten en water geven. Ook hebben we een bezoek aan een kwekerij gebracht. Het project is een pilot in het kader van de buitenlessen in het groen. In verband met de privacy zijn er geen foto’s geplaatst waarop de kinderen herkenbaar zijn.

L’histoire perdue

Heerlijck Zicht is een route langs kunstwerken in het landschap rondom Diepenheim. De route is gebaseerd op een wandeling die dominee en wandelpionier Jacobus Craandijk maakte in 1874. Hij beschreef de route in ‘Wandelingen door Nederland met pen en potlood’. Voor de Oude Algemene Begraafplaats in Diepenheim heb ik een tijdelijke tuin ontworpen. Op deze begraafplaats, die in 1910 werd gesloten, staat nog een 60-tal stenen grafmonumenten in een grasveld omringd door oude coniferen en loofbomen. Onder de graszoden liggen zo’n 400 graven waarvan de houten graftekens zijn verdwenen in de loop der tijd. Het besef van een vergeten geschiedenis werd in de zomer van 2017 getoond door met zonnebloemen de oude graven te markeren: “L’histoire perdue”. De basis hiervoor was een oude kaart uit 1876, het jaar waarin de begraafplaats werd aangelegd. Op de begraafplaats is een gemaaid graspad gemaaid dat zowel langs de graven als de zonnebloemen liep. De zonnebloemen stonden in het ongemaaide gras dat gedurende de zomer steeds hoger werd en waar eveneens inheemse bloemen en planten groeiden.
Begin mei zijn de zonnebloemen gezaaid: 7 soorten Helianthus. In juli en augustus stonden de bloemen in bloei en werd de begraafplaats een bloementuin. In september was de cyclus rond en werden de zaaddozen door de vogels leeggegeten.
Foto’s 3, 4: Erica Olthuis.

Circular-garden-1

Circular-garden-2

Circular-garden-3

Circular-garden-4

ontwerp 4 doorsnedeweb

Circular-garden-6

Circular-garden-7

Circular-garden-8

Circular-garden-9

Circular Garden

Circular garden is een ontwerp voor een urnentuin bestaande uit grafheuvels, waarin asresten bewaard worden. De as zit in een urn of kan verstrooid worden op de heuvel. Het ontwerp van de tuin is gebaseerd op de cirkel, een vorm zonder begin en einde. Ook alle grafheuvels in de Circular garden zijn rond. Naast kleinere, individuele grafheuvels, is er een aantal grotere ‘familie’ heuvels. Hier kan de as van meerdere overledenen bewaard worden.
De beplanting van Circular garden is gebaseerd op de beplanting van de urnenvelden en grafheuvels uit de prehistorie: Calluna vulgaris (struikheide) en grassen. Rondom de tuin worden bomen geplant. De maquette is een schaalmodel gebaseerd op een oppervlakte van circa 25 x 25 meter. Zie ook: www.asinbeeld.nl.

Windwijzerpark

In Nesselande waait het vaak. Energie en beweging horen bij de wind, maar ook bij opgroeiende kinderen. Dit kunstwerk draait om de wind.
Voor de school ligt een schegvormig plantsoen. Hier is het Windwijzerpark aangelegd. Tussen de hoge grassen staan zeven windwijzers. Het zijn masten van zo’n vijf meter hoog. Bovenop zijn silhouetten van trekvogels gemonteerd op pijlen die de windrichting aanwijzen. Als gouden torenhaantjes staan ze te glimmen. Het zijn zomer- en wintergasten, ook aan te treffen rondom Nesselande. Tussen de masten liggen twee elkaar kruisende paden die de windrichtingen aangeven. De vogels trekken van het ene naar het andere continent. Overal op de wereld heeft de wind andere namen. Een aantal van deze namen, zoals moesson of chocolatero zijn in de tegels gegraveerd. Zo verwijst het Windwijzerpark naar verder weg. Want de wind waait overal.

Bijlmer Bomentuin

De Bijlmer Bomentuin is een ontwerp voor een arboretum, waarbij de bomen afkomstig zijn uit de circa 140 verschillende landen van herkomst van de bewoners van Amsterdam Zuidoost. De helft van de bomen wordt in een kas geplaatst. De plattegrond van de Bijlmer Bomentuin bestaat uit één pad dat alle bomen met elkaar verbindt. De kas vormt het middelpunt van de Bomentuin, met de bomen, de verhalen, educatieve projecten etc. Ook is voorzien in een entreegebouw met internationale horeca. Bomen zijn vaak verbonden met volksverhalen, rituelen, maar ook met persoonlijke verhalen en herinneringen. Deze verhalen worden zichtbaar gemaakt in de kas en de tuin en via een website. Bijzonder aspect aan dit kunstproject is de samenwerking met andere disciplines en de wijze waarop bewoners een persoonlijke bijdrage kunnen leveren aan het geheel. Een voorproefje hiervan was al te zien op de tentoonstelling Bomen en Verhalen, in maart 2006, in CBK Zuidoost.
In 2005 heeft het Stadsdeel Zuidoost de intentie uitgesproken de Bijlmer Bomentuin aan te willen leggen in het te vernieuwen Bijlmerpark. (naar een ontwerp van Mecanoo architecten) Dit heeft geleid tot de oprichting van de Stichting Bijlmer Bomentuin die onder meer een bedrijfsplan heeft ontwikkeld. Ook is er een uitgebreide bomencatalogus gemaakt, en heeft het plan een prijs gewonnen (prijsvraag de Straat van 1000 culturen) Helaas heeft Stadsdeel Zuidoost in 2010 besloten dat de Bijlmer Bomentuin niet uitgevoerd kan worden.

Square garden

De gebouwen van Stadsdeelkantoor Zuidoost en het Anton de Komcomplex omsluiten samen een semi-openbare binnentuin. Ongeveer de helft van de tuin is parkeerterrein voor de bewoners. Het terras ligt op de tweede verdieping van het Stadsdeelkantoor.

Tuin

Uitgangspunten voor het ontwerp zijn de ontmoeting en culturele diversiteit: Stadsdeel Zuidoost herbergt inwoners van velerlei nationaliteiten. De binnentuin wordt aangelegd op Hollandse poldergrond. Een grid van vierkanten is de basis van het ontwerp. Het vierkant is een rationeel element in het landschap, een aards symbool, heel Hollands, maar wereldwijd ook een betekenisvol motief. Van de grote lijn naar detail is het vierkant in het ontwerp opgenomen. Een prominent aanwezige vloer, een soort omloop, verbindt tuin en parkeertuin met elkaar. Een speciaal ontworpen tegel met een lijnenspel in het vierkant wordt in een traditioneel, diagonaal zwart-wit patroon gelegd. Beide hoven worden begrensd door leibomen. In de tuin wordt het vierkant doorgezet in het padenstelsel. Centraal ligt een vierkant vlak met een grote witbloeiende prunus in het midden. Rondom de boom staan banken. De tuin wordt beplant met groenblijvend siergras waarin gedurende voorjaar en zomer allerlei soorten bollen bloeien. In de grasvlakken liggen vierkante platte sokkels waarop het Centrum Beeldende Kunst elk kwartaal andere sculpturen toont.
In de parkeertuin worden de parkeervakken geflankeerd door Prunus subhirtella ‘Autumnalis’, een winterbloeiende kersenboom. Inmiddels vormen de bomen een bladerdak boven de geparkeerde auto’s.
In 2018 heeft Ymere een aantal gesprekken gevoerd met bewoners waaruit bleek dat men graag meer bloemen wilde, zelf kruiden kweken en de tuin beter gebruiken om in te verblijven. In opdracht van Ymere heb ik een nieuw beplantingsplan gemaakt en een aantal voorstellen voor de inrichting. De beplanting van de tuin is vernieuwd, de tegels schoongemaakt, er zijn moestuinbakken geplaatst, een grote picknicktafel en een kast met tuingereedschap.

Terras

Het dakterras is een langgerekte ruimte die voornamelijk gebruikt wordt voor ontvangsten. De zwart-witte tegelvloer is de drager van de plek, die als het ware een uitsnede van de tuin beneden is. Olijfbomen schermen de burelen van het Dagelijks Bestuur af. Langs de reling is een lange lijn van bloembakken met felgekleurde roze petunia’s geplaatst, zichtbaar vanuit de tuin.

ontwerp aangepast 2015

Wiebeltuinen anno vroeger

De Wiebeltuinen

De tuinen liggen in een nieuwe woonwijk, omringd door bebouwing en achtertuinen, gescheiden door een weg. De afmeting per tuin is circa 40 x 60 meter. Ze zijn ontworpen als een eeneiige tweeling met verschillen in detaillering. Bedoeld als speeltuinen, wandel- en verblijfsgebieden. In elke tuin is een plattegrond van diagonale paden aangebracht waarin een grid van hoogstamfruitbomen is geplant met oude soorten appels en peren: notarisappel en Doyenne de Comice. In de grond is een reliëf gemaakt waardoor ‘heuvels en dalen’ ontstaan. De paden en bomen bewegen mee met de geaccidenteerde bodem. De tuinen gaan als het ware wiebelen. Voor kinderen een speelparadijs, voor de woonwijk twee bijzondere plekken: er wordt gefietst, geskatet, gepicknickt; in het voorjaar mooie bloesemtuinen, in het najaar de oogst!

Prinsessetuin-1

Prinsessetuin-2

Prinsessetuin-3

Prinsessetuin-4

Prinsessetuin-5

Prinsessetuin-6

Prinsessetuin

Twee nieuwe bouwblokken flankeren een driehoekig plantsoen met een aantal oude, monumentale bomen. Aan de derde zijde ligt een straat met huizen uit de zestiger jaren. De nieuwe woningen grenzen aan het plantsoen. Langs het lange bouwblok loopt een zichtlijn van de ene naar de andere straat. Gevraagd werd deze zichtlijn te markeren. Belangrijk punt hierbij is dat het plantsoen niet belopen mag worden, het is een kijktuin. De zichtlijn is tegelijk ook de ideale route om via het plantsoen de weg af te snijden. De kans is groot dat dit een informeel pad wordt. Het voorstel is om een heleboel zichtlijnen (of paden) afwisselend van gras of grind naast elkaar te leggen. Het patroon verwijst naar de baroktuin, waar zowel zichtlijnen als het gebruik van gras en grind tot de inrichtingselementen behoren. Er ontstaat een gestreepte Prinsessetuin, een kijktuin die tegelijkertijd erg aantrekkelijk is om doorheen te lopen…

Mariatuin

Oldershove is een wooncomplex, bestaande uit een verzorgingshuis en zelfstandige appartementen voor senioren. Het is een nieuw, groot gebouw in de dorpskern van Wehl. Een kleine Mariakapel staat voor het gebouw. Het kapelletje is belangrijk voor de bewoners van het dorp. Eigenlijk stond het in de weg toen de nieuwbouwplannen voor Oldershove gemaakt werden, maar het mocht niet verplaatst worden en markeert nu de entree. De kapel heeft een eigen plek gekregen. Een pad van blauwe granito leidt naar de kapel en loopt door naar de achtergelegen Mariatuin. In de tuin bloeien uitsluitend witte bloemen. Er staat een kersenboom die in de winter (wit) bloeit. Vanuit de tuin, zittend op een lange bank kijk je naar de muur van de kapel waarop een beroemde haiku van Moritake over een vlinder is geschilderd.

Palmen-in-de-polder-1

Palmen-in-de-polder-2

EPSON DSC picture

Palmen-in-de-polder-4

Palmen in de polder

Midden in de polder ontstaat een restruimte waar de Hogesnelheidslijn (HSL) zal afbuigen van de Schiphollijn. De provinciale weg, de N207, sluit de driehoekige ruimte af. Gevraagd werd een beeldende ingreep voor de restruimte die recht doet aan het landschap en als oriëntatiepunt kan dienen.
Volgens een streng grid wordt in de polder een nieuw landschap aangelegd met palmen. Een oase, een plantage? Schijnbaar onmogelijk, palmen in de polder, maar toch realiseerbaar. Vergelijkbaar met het geheel door mensenhanden en machines geconstrueerde landschap van de Haarlemmermeer. De Trachycarpus fortunei, ofwel Chinese Windmill Palm, kan de Nederlandse winter doorstaan. Opgesteld in rijen lijken de palmen moeiteloos hun plek in de polder gevonden te hebben. Overdag wuiven ze naar de reizigers, ’s nachts staan ze, prachtig aangelicht, te pronken in het donker.

Hortus in de Bijlmer

2001: A public space odyssey is een tentoonstelling die te zien was op mupi’s door heel Amsterdam. Kunstenaars is gevraagd om een idee voor kunst in de openbare ruimte van de stad te verbeelden. Hortus in de Bijlmer is een voorstel voor een internationale plantentuin in de Bijlmermeer, Amsterdam-Zuidoost. Alle planten en bomen zijn afkomstig uit de landen van herkomst van bewoners. In 2001 waren dat 131 nationaliteiten.
Hortus in de Bijlmer is later uitgewerkt tot het plan Bijlmer Bomentuin.
Zie ook Bijlmer Bomentuin.

Buitengewoon

In volkstuin het Zonneveld heerst orde: tuinen geflankeerd door strakke hagen, planten in rijen, soms een tuin met wilde bloemen, maar dat is een uitzondering in 1994. Behalve planten staan er bouwsels, zoals zelfgemaakte schuurtjes, kassen en andere -soms wonderlijke- constructies. Hetty en Gerard stellen een stuk van hun tuin beschikbaar voor het kunstproject. Zij hebben geen kas, maar dit seizoen wel.
Het ontwerp is geïnspireerd door de diversiteit aan bouwsels. Een klein houten kas is omgekeerd met zijn dak in de aarde geplaatst. In de kas hangt een tafeltje met een kinderservies. Bovenop groeien bijna zwarte violen, Viola cornuta ‘Molly Sanderson’, een opvallende viool, door de dieppaarse kleur die zwart aandoet. Door het glazen dak heen zie je de bodem: zwarte aarde. Door sommige tuiniers op het complex werd deze constructie als een nieuw model kas ervaren. De zwarte violen deden het namelijk erg goed.
Foto’s: Marc de Haan/John Kroes